Dyscyplina w klasie stanowi podstawę dobrego nauczania. Utrzymanie ładu i dyscypliny w klasie to nic innego, jak czuwanie nad tym, co robią uczniowie czyli obserwowanie ich zachowania, a także wpływanie na nich tak, by nie zakłócali przebiegu lekcji.
Zachowania zakłócające to zachowania, które nie są akceptowane przez nauczycieli. Należy zwrócić uwagę, że są różni uczniowie, jedni przeszkadzają często, podczas gdy inni prawie nie dezorganizują lekcji.
Warunkiem skutecznego radzenia sobie z dyscypliną jest rzetelnie przygotowana praca dydaktyczna. Interesujący przebieg lekcji może przeciwdziałać zakłóceniom, aczkolwiek nie jest to reguła. Trudności z utrzymaniem dyscypliny na lekcji można minimalizować poprzez ustalenie jasnych i konsekwentnie respektowanych reguł. Nauczyciele różnią się między sobą pod względem oczekiwań. U jednego nauczyciela wolno rozmawiać szeptem na lekcjach u innego takie zachowanie jest niedopuszczalne. Dlatego ważne jest, aby w miarę możliwości współpracować z innymi nauczycielami i ustalić reguły gry. Jeśli zasady są gdzieś spisane uczniowie wiedzą też czego się mogą spodziewać za konkretne wykroczenie.
Dzięki badaniom, Kounin wymienia kilka wymiarów w zachowaniu nauczyciela, które są warunkiem dobrej współpracy i stosunkowo rzadkich zachowań negatywnych ze strony uczniów. Pierwszy wymiar oznacza „uczestnictwo” lub „wszechobecność”. To umiejętność nauczycieli, która nazywa się nakładaniem, jest to sprawianie przez nauczycieli, że wszystko dostrzegają i nic nie umknie ich uwadze. Nie można dopuszczać do rozprzestrzeniania się złych zachowań, jeśli w porę nauczyciel nie zareaguje dojdzie do tego, że sytuacja zacznie się wymykać spod kontroli. Nauczyciele, czasem kiedy chcą zwrócić uwagę uczniom na ich złe zachowanie, często wpatrują się w nich uporczywym i chłodnym spojrzeniem. Aby lekcja przebiegała płynnie, w momencie kiedy jakiś uczeń notorycznie odwraca się do kolegi lub rozmawia szeptem można zareagować niewerbalnie. Pozwala to na uniknięcie publicznego przywoływania uczniów do porządku za pomocą słów tak zwanego efektu domina. Wg Kounina zjawisko to pozwala eliminować złe zachowania u pozostałych uczniów, a nie zawsze oddziaływają na samych sprawców incydentu.
Drugi wymiar to płynność przebiegu lekcji oraz sprawność w ich prowadzeniu. Kounin ma tu na myśli głównie momenty przejścia od jednej aktywności do innej. Jeśli piszemy coś na tablicy, bądź rozdajemy karty zadań uczniom najlepiej aby w tym samym czasie mówić do całej klasy lub poprosić jednego lub dwóch uczniów o rozdanie materiałów. W ten sposób unikniemy przerwania biegu lekcji co często prowadzi do zakłóceń czyli do rozmów między uczniami itd. Najczęstszą przyczyną rozwlekłości jest zajmowanie się aspektami ubocznymi, jak również „skakanie” z tematu na temat, co sprawia, że lekcja zaczyna się rwać. Nauczyciel powinien zadbać, aby przechodzenie od jednej formy aktywności do innej nie trwało zbyt długo. Pomóc w tym może wyraźne sygnalizowanie uczniom początku lekcji oraz całego jej przebiegu. Z płynnością przebiegu lekcji wiąże się również ignorowanie przez nauczyciela sporadycznych i błahych zakłóceń.
Trzeci wymiar to utrzymywanie koncentracji w grupie. Umiejętność pobudzania jak największej liczby uczniów do aktywności na zajęciach. Najlepszym tutaj rozwiązaniem jest stymulowanie powszechnego zainteresowania, a następnie konsekwentne rozliczanie uczniów z przydzielonych im zadań. Aktywizacji całej klasy sprzyja właściwy sposób zwracania się do uczniów. Najlepiej zwracać się do całej klasy, patrząc na każdego ucznia. W ten sposób mobilizujemy wszystkich do aktywności, ponieważ uczniowie będą się spodziewali, że mogą być w każdej chwili wywołani do odpowiedzi. Jeśli natomiast przed zadaniem zapytania nauczyciel wymieni nazwisko ucznia, niestety mobilizacja zacznie zanikać, a także sprawi to, że reszta klasy nie będzie koncentrować się na poleceniu. Podczas lekcji należy zmierzać do mobilizacji całej grupy, a więc należy pamiętać, aby każdy uczeń miał możliwość wypowiedzenia się, nauczyciel powinien wysłuchać odpowiedzi uczniów poprzez dopuszczenie do głosu każdego po kolei. Każdy uczeń jest inny, jeden potrzebuje mniej a drugi więcej czasu do namysłu i udzielenia odpowiedzi. Dlatego, aby dać szansę każdemu z osobna sformułowania swoich myśli, zarówno tym szybko reagującym jak i powolniejszym, należy zastosować pytania z pauzą.
Czwarty wymiar Kounin nazwał programowym unikaniem przesytu, czyli umiejętność wprowadzania przerywników i ciekawej narracji. Duże znaczenie w utrzymaniu uwagi i dyscypliny w klasie ma nie tylko prezentacja materiału, ale również to w jaki sposób przekazujemy dane treści czyli gest, mimika i sposób poruszania się po sali. Na zainteresowanie lekcją ma również wpływ w jaki sposób nauczyciel przekazuje wiadomości. Zbyt szybkie tempo powoduje, że uczniowie nie nadążają za nauczycielem, co wywołuje znudzenie i dekoncentrację uwagi. Czasem można mówić szybciej, kiedy przekazujemy mniej istotne informacje. Jednak nad trudniejszą partią materiału nauczyciel powinien się zatrzymać i w razie konieczności powtórzyć jeszcze raz.
Pewną formą aktywizacji jest prowadzenie lekcji nie metodą rozmowy z uczniami, ale pracy w grupach. Przydzielenie poszczególnym grupom zadań aktywizuje każdego z osobna do pracy. Przed przydzieleniem ćwiczeń uczniowie powinni zostać poinstruowani czego oczekuje od nich nauczyciel. Najlepiej rozdzielać uczniom prace, które wzbudzą u nich zainteresowanie i będą o różnym stopniu trudności. Uczniowie będą aktywnie pracować, kiedy ich zadania będą odpowiednio zróżnicowane, dzięki temu unikniemy sytuacji w której jeden uczeń rozwiąże zadanie a reszta będzie się nudzić. W momencie kiedy każdy ma inne zadanie pracują aktywnie, gdyż nie wiadomo kto z nich zostanie wywołany do wypowiedzi. Oczywiście, aktywność kilku grup sprawia, że nie ma ciszy w klasie, ale dopóki rozmawiają na temat nie jest to złamanie zasad dyscypliny. Praca w grupach ma to do siebie, że niełatwo skontrolować wszystkie zespoły, jednak kiedy nauczyciel sprawdza zadania jednej grupie, reszcie może dać do zrozumienia, że nie traci ich z oczu.
Dyscyplina w klasie szkolnej w dużej mierze opiera się na autorytecie nauczyciela. Dlatego bardzo ważne jest pierwsze spotkanie z klasą, to jakie wrażenie wywołamy w uczniach i to jak później będą oceniać kompetencje nauczyciela. Nauczyciel musi umieć pokazać swój autorytet. Demonstrować go możemy poprzez gesty, mimikę, kontakt wzrokowy. Niestety często uczniowie ustępują, w wyniku nie autorytetu, ale użytej władzy przez nauczyciela. Cechy, które budują autorytet to pewność siebie, uczniowie będą szanować nauczyciela, który potrafi swym zachowaniem sygnalizować swoje oczekiwania. W momencie, kiedy uczniowie zaczynają się zachowywać źle to nauczyciel pewny siebie potrafi przywrócić w klasie ład i porządek. Pamiętajmy, że emocje komunikujemy poprzez zachowanie. Kolejną cechą dobrego nauczyciela jest fachowa wiedza, a co za tym idzie dobrze zaplanowana lekcja. Oczywiście takie cechy jak życzliwość wobec uczniów, punktualność, obiektywizm mają wpływ na to jak uczniowie odbierają nauczyciela. Sposób w jaki nauczyciel zwraca się do uczniów jest znaczący, ważne aby nadać poleceniu odpowiedni ton, wtedy pokaże uczniom, jak definiuje sytuację. Każdemu z nas może się zdarzyć nie lubić jakiejś partii materiału. Jednak nie możemy tego zdradzić przed klasą, powinniśmy wtedy zaprezentować treść najlepiej jak potrafimy. Nie możemy mówić, że temat jest nudny, ponieważ to zniechęca uczniów, pozwólmy im aby sami ocenili dany materiał.
Zachowanie ładu i dyscypliny w klasie to trudne zadanie dla każdego nauczyciela. Nie ma reguł, które można by stosować w każdym przypadku, ale analizując swoje postępowanie wiemy co zawiodło i dlaczego nasze postępowanie nie przynosi efektu. Powinniśmy być cierpliwi w swoich działaniach, stosując różne metody w stosunku do uczniów, którzy zachowują się niewłaściwie. Pamiętajmy również, że nauczyciel, który ma elastyczne podejście potrafi skutecznie doprowadzić do ładu klasowego. Niestety każda klasa jest inna, więc reguły zastosowane w jednej, w drugiej nie będą miały zastosowania. Każde nasze zachowania musimy dostosować do okoliczności.
Bibliografia:
- J. Robertson: „ Jak zapewnić dyscyplinę, ład i uwagę w klasie”. Warszawa 1998.
- H. Nolting: „Jak zachować porządek w klasie”. Gdańsk 2004.
